Capita constituendae Lugduni Batauorum Academiae, de quibus theologiae et artium professores nuper vocati1 sententiam rogati fuerunt ab illustrissimo Principe et Ordinibus
Aandachtspunten voor de Academie in oprichting te Leiden, om wille waarvan de zeer voorname Prins en de Staten gevraagd hebben naar de mening van de onlangs benoemde hoogleraren in de theologie en de wetenschappen
Academia Ecclesiae et Reipublicae seminarium duobus praecipuis membris constare debet, schola puerili2 et professorum collegio.3
De Academie als onderwijsinstituut voor de kerk en de staat moet bestaan uit twee belangrijke onderdelen, een school voor de kinderen en een universitair college van professoren.
In schola puerili diligenter instituetur aetas tenera praeceptionibus grammaticis Graecae et Latinae linguae. Rhetoricas etiam et logicas degustabit. Omnium vsum in oratoribus et poetis tum Graecis tum Latinis percipiet, quorum imitatione formabit stilum. Tum disputationibus et declamationibus exercebitur atque ita sub hac disciplina per singulos ordines promouebitur, dum audiendis praelectionibus publicis censeatur idonea. Cuius disciplinae scholasticae peculiares leges poterunt deinceps de communi consilio diligentius perscribi.
Op school zullen de kinderen zorgvuldig onderricht krijgen in de grammaticaregels van de Griekse en Latijnse taal. Ook zullen zij kennisnemen van de retorica en logica. Zij zullen thuis raken in het taalgebruik van alle auteurs, van de redenaars en van de dichters, zowel de Griekse als de Latijnse. Door hen te imiteren zal hun schrijfstijl zich vormen. Die zullen zij dan trainen met behulp van debatten en voordrachtsoefeningen en zo zal hun schrijfstijl vooruitgaan dankzij dit onderwijs in de afzonderlijke leerjaren, zolang dit bij het beluisteren van de publieke voorlezingen passend bevonden wordt. Specifieke regels voor dit onderwijs op school zullen vervolgens na een gemeenschappelijk overleg preciezer schriftelijk vorm kunnen krijgen.
Huic scholae puerili praeerit magister siue gymnasiarcha idemque primi ordinis ductor, qui sub se habebit quinque hypodidascalos, in quos inspiciat et quibus formam docendi praescribat. De quorum adsiduitate et diligentia fidem faciat rectori et senatui Academiae.
Een directeur of een rector zal deze school besturen en ook zal er een coördinator van het eerste leerjaar zijn, die vijf leraren onder zich zal hebben. Die moet hij controleren en voorzien van een lesmethode. Inzake hun toewijding en zorgvuldigheid moet hij de rector en de senaat van de Academie overtuigen.
Quo sit autem copiosior haec schola publica et puerilis illius institutionis in qua magnum est ad ceteras artes et aetates momentum, fundamenta melius iaci possint, petendum est enixe a magistratu ne cui priuatam scholam aperire liceat vt ita iuuentus omnis sub vna et eadem disciplina contineri et informari possit. Quam ad rem prouidebunt curatores Academiae vt publicae aliquae aedes attribuantur opportunae, non modo distribuendis illis sex ordinibus, sed etiam constituendae ibidem, si fieri possit, magistri seu gymnasiarchi et hypodidascalorum habitationi.
Als stimulans voor de groei van deze openbare school en in het belang van een degelijker basis voor dit instituut voor de jeugd, waarvan de betekenis voor de overige wetenschappen en generaties groot is, moet de gezagsdrager het dringende verzoek krijgen, dat niemand een privéschool mag openen. Zo kunnen alle jongeren in een en hetzelfde onderwijssysteem bijeengehouden en onderwezen worden. In verband hiermee zullen de curatoren van de Academie in enige geschikte openbare gebouwen voorzien, niet alleen om die onder de zes jaarlagen te verdelen, maar ook om, indien mogelijk, op dezelfde locatie een woning te vestigen voor de directeur of de rector en de leraren.
Quod ad professorum collegium attinet, his initiis et temporibus denario numero contentum esse posse videtur: theologis duobus, medico et iurisconsulto singulis, physico, cuius ad professionem pertinebit etiam politica et oeconomica, mathematico qui cosmographiam etiam et chronologiam pertractabit, logico, professore eloquentiae tum solutae in oratoribus et historicis tum numeris vinctae in poetis. Postremo duobus linguarum, altero Hebraicae altero Graecae magistris seu interpretibus.
Wat het college van professoren betreft, in deze beginfase lijkt het met het aantal tien tevreden te kunnen zijn: twee theologen, een medicus en een jurist separaat, een natuurkundige, tot wiens opdracht ook politicologie en economie zullen behoren, een wiskundige, die ook kosmografie en geschiedenis zal behandelen, iemand voor logica, een hoogleraar in de welsprekendheid, niet alleen met een onderverdeling in redenaars en historici, maar ook om redenen onlosmakelijk verbonden met de dichters. Tenslotte twee docenten of exegeten voor de talen, een voor Hebreeuws en een voor Grieks.
In hunc ordinem vt neque in scholam cooptabitur nemo nisi qui prius doctrinae consensum cum istis ecclesiis manus propriae subscriptione testatus sit et iis accenseri earumque disciplinae subiici se ferat.4 Deligentur autem de collegarum sententia non nisi tamen accedente magistratus autoritate constituendi atque adeo presbyterii ipsius iudicio, quo sic etiam fiat Academiae cum Ecclesia coniunctio testatior.
Tot deze positie en evenzo tot de school zal niemand toegang verkrijgen, tenzij hij tevoren met zijn eigen handtekening zijn instemming met de leer van die kerken betoond heeft en zich presenteert als iemand die daarbij hoort en zich aan de leer ervan onderwerpt. Toch zullen ze uitgekozen worden naar het besluit van de collega’s op voorwaarde dat er tenminste een aanbeveling van de gezagsdrager ter bevestiging bijkomt en vooral de toestemming speciaal van de kerkeraad, opdat ook zo de verbinding van de Academie met de Kerk zichtbaarder wordt.
Ex iis ergo decem adiuncto gymnasiarcha constituetur Senatus Academiae, cui atque adeo toti Academiae rector praeerit communibus suffragiis delectus accedente presbyterii iudicio annuum magistratum initurus Calendae May.
Uit die tien dus, na toevoeging van de rector, zal de senaat van de Academie samengesteld worden. De rector die met algemene stemmen verkozen is, zal hiervan en evenzo van de gehele Academie de leiding hebben met instemming van de kerkeraad. Hij zal zijn ambtstermijn beginnen op 1 mei.
Apud rectorem singuli scholastici nomina sua profitebuntur, quos vel suo aliorumue quibus examinandos tradiderit iudicio ad eum scholae puerilis ordinem ablegabit, qui maxime accommodatus ad eorum captum videbitur aut si liberiore et publica acroasi digni censebuntur, monebit eum sibi praeceptorem in aliqua facultate deligant, cuius se subiiciant inspectioni quemque priuatim adeant ab eo stili exercitationem et emendationem aut alia studiorum suorum adiumenta consequuturi, quam etiam operam professores illos vt non maligno studiosis istis nauare velint, rector hortabitur.
De leraren zullen zich individueel bij de rector voorstellen. Hij zal hen òf naar zijn eigen oordeel of naar dat van de anderen aan wie hij hen ter beoordeling overdraagt, naar die jaarlaag van de school zenden, die het meest geschikt zal lijken om hen aan te nemen. Of als zij de eer zullen genieten een openbaar hoorcollege naar enigszins vrije keuze te houden, zal hij de aanbeveling doen dat zij in enige faculteit deze leraar voor zich uitkiezen. Aan het onderzoek hiertoe moeten zij zich onderwerpen. Zij moeten ieder afzonderlijk benaderen om van hem een goede indruk te krijgen van de beoefening van zijn stijl en wijze van corrigeren of van andere hulpmiddelen voor zijn bezigheden. Tot deze taak zal de rector die hoogleraren zelfs aansporen om te voorkomen dat zij nalatig met die geïnteresseerden omgaan.
Rector de rebus grauioribus omnibus ad Senatum Academiae referet. Sententias rogabit. De collegii consilio statuet. In singulorum vitam et mores inquiret. Adsiduitatem et diligentiam probabit. Cessantes in officio punget. Praefractos etiam aut haereticos de collegii sententia loco et ordine poterit summouere prouocatione tamen ad ecclesiam aut magistratum permissa.
De rector zal naar aanleiding van alle relatief ernstige zaken naar de senaat van de Academie verwijzen. Hij zal naar hun mening vragen. Hij zal overeenkomstig het advies van het college een beslissing nemen. Hij zal onderzoek doen naar het leven en de gewoontes van de individuen. Hij zal hun toewijding en zorgvuldigheid beoordelen. Wanneer ze hun plicht verzaken, zal hij hen vermanen. Wie zelfs dan nog in het kwaad volharden of de ketters zal hij afhankelijk van de inschatting van het college van hun positie en aanstelling kunnen verwijderen, als althans de aanvraag daartoe bij de kerk of de gezagsdrager goedgekeurd is.
Curatores ab illustrissimo Principe et Ordinibus delecti Academiae patrocinium ac tutelam non in paucos dies aut menses, sed in perpetuum tempus delatam sibi putabunt. De iis omnibus quae ad eam ornandam et amplificandam pertinere censuerint, libere cum rectore et collegis consilia conferent. Rogati gratiam et autoritatem suam ad subleuandas Academiae necessitates ac difficultates lubenter impendent, quarum rerum gratia fiet illis, cum volent, in Senatum veniendi et sententiae dicendae potestas cum debita honoris ac reuerentiae significatione.
De curatoren, verkozen door de zeer voorname Prins en de Staten, zullen ervan uitgaan dat het patronaat van de Academie en het toezicht niet voor enkele dagen of maanden maar voor de eeuwigheid aan hen opgedragen is. Zij zullen over al die onderwerpen die naar hun oordeel betrekking hebben op het verfraaien en verbeteren van de Academie, vrijelijk met de rector en met collega’s ideeën uitwisselen. Desgevraagd zullen zij hun gunst en gezag graag aanwenden om de lasten en de problemen van de Academie te verlichten. Ten gevolge hiervan zullen zij, wanneer zij willen, de mogelijkheid hebben de senaat te bezoeken en hun mening te geven met een verschuldigd blijk van aanzien en eerbied.
Ad subleuanda tenuiorum studia plurimosque aliqua benignitate inuitandos, operae pretium est attribui Academiae aedes aliquas amplas, in quibus aliis gratuita hospitia concedantur, aliis modico aliquo pretio. Praeficiatur praeterea oeconomus, qui accepta ab aerario Academiae pecunia mensam frugalem omnibus instruat et paruo parabilem.
Om de studie van kansarmen te stimuleren en om zeer velen vanuit enigerlei naastenliefde hiertoe uit te nodigen, is het de moeite waard de Academie enkele royale huizen toe te delen, waarin sommigen gratis onderdak verleend wordt en anderen voor een matige prijs. Bovendien moet er een econoom aangesteld worden, die met geld uit de kas van de Academie aan allen een eenvoudig diner, verkrijgbaar voor weinig, moet verschaffen.
Praesit omnibus illis inspector delectus a Senatu cum aliquo honorario, cuius erit vt omnes in officio sint, prouidere et si quid secus fiat, ad rectorem referre.
Aan het hoofd van al dezen moet een opzichter staan, verkozen door de senaat, met een salaris. Zijn taak het zal zijn erop toe te zien dat iedereen aan het werk is, en als er iets fout gaat, dit te melden bij de rector.
Quo liberius autem tum praeceptores tum scholastici Musis inseruiant, rogandus est magistratus hoc iis indultum velit ne quis eum qui sit membrum Academiae in ius vocare, multo minus in vincula ducere possit, nisi consulto prius rectore vt si tenuior causa fuerit vocatum reum ad officium verbo compellat aut litem tentet dirimere. Si leuius delictum, flagris aut seueriore obiurgatione pro personae et delicti modo animaduertat, nisi forte scelus est crimenue publica animaduersione dignum, vbi non recusant quin eodem quo caeteri loco et conditione censeantur.
Vanuit het perspectief dat niet alleen de docenten maar ook de geleerden de Muzen met des te meer vrijheid dienen, moet de gezagsdrager het verzoek krijgen om hen hierin ter wille te zijn, dat niemand een lid van de Academie een proces aan kan doen en nog veel minder in de boeien kan slaan, tenzij na een eerder overleg met de rector, opdat hij als het om iets tamelijk onbenulligs gaat, de aangeklaagde verbaal tot zijn plicht brengt of de ruzie probeert te sussen. Als het om een vrij licht vergrijp gaat, kan hij hem straffen met zweepslagen of met een nogal strenge berisping al naar gelang de aard van de persoon en het delict, tenzij misschien de misdaad of overtreding een publieke bestraffing waard is, wanneer ze er geen bezwaar tegen hebben, om in dezelfde situatie en omstandigheden als anderen veroordeeld te worden.
Et quia praecipuus huius Academiae fructus ad has regiones pertinere debet, ne vnquam desit in posterum idoneorum hominum copia qui ad reipublicae et ad ecclesiarum gubernacula adhiberi possint, referent Ordines ad populares suos vt singulae, tum Australis et Borealis Hollandiae, tum Zelandiae ciuitates hic duos vt minimum alumnos habeant, theologiae praesertim, si fieri possit, candidatos destinatis ad eam rem certis prouentibus.
En omdat het bijzondere nut van deze Academie moet toekomen aan de gebieden hier, om te voorkomen dat er in de toekomst ooit een gebrek zal zijn aan een aantal geschikte mensen die ingezet kunnen worden op leidinggevende posities van de republiek en de kerken, zullen de Staten aan hun burgers doorgeven, dat de afzonderlijke steden niet alleen van Zuid- en Noord-Holland, maar ook van Zeeland de beschikking hebben over tenminste twee alumni van hier, vooral kandidaten in de theologie, indien mogelijk, na bevestiging van zekere resultaten hiervoor.
Quibus qui alentur ii ciuitatibus illis obstricti maneant vt eorum opera cum ad frugem peruenerint, vti possint. Idque solemni in singulis oppidis senatusconsulto ratum atque effectum reddatur. Moneantur etiam per literas caeterae quae sunt in Belgio et per ditiones huius inferioris Germaniae atque adeo in Germania et in Anglia ecclesiae, vt eo suos mittere et praeterea duos oppidatim stipendiarios alere hoc exemplo et iisdem conditionibus velint. Cuius rei promouendae ac conficiendae cura ornatissimis praesertim huius Academiae curatoribus ac patronis incumbet.
De toekomstige studenten moeten verbonden blijven aan die steden, opdat die hun vaardigheden, wanneer ze succes geboekt hebben, kunnen benutten. En dit moet wettig en effectief gemaakt worden in een plechtig senaatsbesluit in de afzonderlijke steden. Ook de andere steden in België moeten schriftelijk een advies krijgen, ook via de autoriteiten van dit lager gelegen land en zelfs de kerken in Duitsland en in Engeland, opdat zij besluiten hun jongeren hierheen te zenden en bovendien per stad twee beursalen op te laten leiden naar dit voorbeeld en onder dezelfde voorwaarden. De verantwoordelijkheid om deze onderneming te stimuleren en te perfectioneren zal vooral steunen op de zeer voorname curatoren en beschermheren van deze Academie.
Haec Academia eo iure quo quae optimo studiosos qui bene profecerint habito prius diligenti examine ornabit et magisterio in artibus et doctoratu in caeteris facultatibus vna cum priuilegiis quae in aliis academiis concedi solent. Examinum et ceremoniarum leges, sigillatim postea descriptas, illustrissimi Principis et Ordinum autoritate confirmari oportebit.
Deze Academie zal terecht, en wel met het volste recht studenten met goede resultaten, na het tevoren afleggen van een degelijk examen, onderscheiden en wel met een master in de wetenschappen en in de andere faculteiten met een doctoraat in combinatie met de privileges die op andere academies gewoonlijk verleend worden. De regels voor de examens en ceremoniën, verderop afzonderlijk beschreven, zullen onder verantwoording van de zeer voorname Prins en van de Staten bevestiging moeten krijgen.
Insignia magisterii erunt libri liberalium artium exponendarum potestatis factae monimenti exhibitio. Doctoratus vero libri in cuiusque facultate explicandi permissio et achates lapis aureo annulo inclusus, cui stemmata Academiae insculpta sint aut aliquid aliud prout Principi illustrissimo et Ordinibus videbitur. His insignibus vt primi professores honorentur eo ordine quo vocati sunt, illustrissimus Princeps et Ordines rogabuntur.
Eerbewijzen voor het behalen van de master zullen zijn de overhandiging van een boek in de vrije kunsten ter toelichting, bij wijze van een aandenken aan de mogelijkheid die geboden is. De titel van doctor impliceert in ieder geval de toestemming voor een verdedigbaar boek in de faculteit van een ieder en een steen van agaat, bevestigd in een gouden ring, waarin de academische graden gegraveerd zijn of iets anders al naar gelang de zeer voorname Prins en de Staten zullen beslissen. De zeer voorname Prins en de Staten zullen het verzoek krijgen om met deze eerbewijzen de hoogleraren als eersten te tooien in die volgorde waarin zij aangesteld zijn.
Quo autem tum qui ei operam nauant alacrius faciant officium, tum hac immunitate studiosi inuitentur ad consequendum supremum honoris in re literaria gradum, magistratus iubebit tum professores, gymnasiarcham et hypodidascalos, tum doctores hunc gradum consequutos immunes esse ab omnibus tributis et oneribus publicis, sicut est in aliis omnibus academiis solemne. Quo tamen iure parati sunt in his bellorum difficultatibus cedere, vt laboranti reipublicae subueniatur, cum primum pax firma coaluerit eius vsum recuperaturi.
Met de intentie toch dat enerzijds degenen die hiervoor moeite doen met meer overtuiging hun taak verrichten en dat anderzijds de studenten dankzij deze vrijstelling uitgedaagd zullen worden om de meest eervolle graad in de literaire branche te verkrijgen, zal de gezagsdrager erop toezien dat zowel de professoren, de rector en de leraren, als de geleerden die deze graad verkregen hebben, vrijgesteld zijn van alle publieke belastingen en verplichtingen, zoals gebruikelijk is op alle andere academies. Vanwege dit recht toch zijn zij bereid zich terug te trekken bij de problemen hier in de oorlogen om de noodlijdende republiek te hulp te komen. Zodra er een evenwichtige vrede ontstaan is, zullen zij het profijt hiervan weer terugkrijgen.
Tantisper vero dum maior fiat puerorum concursus et interdictis omnibus scholis priuatis publica ad eum quem diximus modum constituatur. Rogabuntur linguarum et artium professores vt se ad puerilem captum non grauentur accommodare, patiantur se adiri. Rationem studiorum exigant et frequenti tum scriptione tum disputationibus et declamationibus iuuentutem exerceant.
In de tussentijd toch, tot er een grotere toeloop van kinderen ontstaat en na een verbod op alle privéscholen, moet er een openbare school opgericht worden, zoals wij uiteengezet hebben. Hoogleraren voor de talen en de wetenschappen zullen het verzoek krijgen om niet te weigeren zich te wijden aan de werving van kinderen, dat ze dulden dat ze benaderd worden. Ze moeten een studiemethode bepalen en de jongeren bekwamen zowel met frequente schrijfoefeningen als met debatten en voordrachtsoefeningen.
Haec vt commode fiant singula et ad posteritatem durare possint conquisitis vndique doctis et celebribus professoribus putamus constituendum esse ab Ordinibus in annos singulos professoribus stipendium sex mille florinorum, scholae puerili bis mille. Cuius annui stipendii solutio Ordinum decreto fiat per quaestorem regium, incipiat ab eo die quo solemnis Academiae inauguratio facta est. Trimestri quoque tempore numeranda pecunia ei quem Senatus Academiae quaestorem sibi delegerit, qui deinde imperata rectoris et Senatus in persoluendis cuique sigillatim stipendiis ab illustrissimo Principe et Ordinibus constitutis accipiat.
Opdat deze afzonderlijke aspecten zinnnig tot stand komen en in de toekomst doorgang kunnen vinden, zijn wij van mening dat na het overal opsporen van geleerde en beroemde professoren, de Staten een jaarlijks honorarium voor hoogleraren vast moeten stellen van 6000 florijnen en 2000 voor de school. De uitkering van dit jaarlijks inkomen moet tot stand komen door een decreet van de Staten via de secretaris van de regenten met ingang van die dag waarop de feestelijke inhuldiging van de Academie georganiseerd is. Het geld moet ook per drie maanden uitgekeerd worden door degene die de Senaat van de Academie als secretaris voor zich uitgekozen heeft. Hij moet vervolgens in opdracht van de rector en van de Senaat aan ieder afzonderlijk het salaris uitkeren, dat vastgesteld is door de zeer voorname Prins en de Staten.
Praeterea autem aequum esse vt decem illis professoribus gratuita habitatio concedatur assignatis ad eam rem vnicuique ab illustrissimis Ordinibus opportunis aedibus, cuiusmodi permultas habent in hac ciuitate potestati suae permissas.
Bovendien is het toch billijk dat aan die tien professoren gratis onderdak verleend wordt, wanneer de zeer voorname Staten hiertoe aan een ieder geschikte behuizing toegewezen hebben. Van die soort staan er heel veel tot hun beschikking in deze stad.
Postremo esset optandum vt bibliotheca omne genus libris vndequaque conquisitis publico sumptu instrueretur et in superiori publici Academiae auditorii coenaculo, quod quidem huic rei accommodatissimum est, includeretur. Cuius in rei procuratione ornatissimi huius Academiae curatores argumentum habent in quo fidei suae et studii erga Academiam illustre specimen exhibere possint.
Tenslotte zou het wenselijk zijn om voor algemeen gebruik een bibliotheek op te zetten met boeken in elk genre, overal vandaan vergaard, en te vestigen op de hoger gelegen etage van het publieke auditorium van de Academie, dat hiervoor in ieder geval zeer geschikt is. Met de zorg hiervoor hebben de zeer geëerde curatoren van deze Academie een bewijs, waarmee zij van hun trouw en toewijding jegens de Academie een schitterend voorbeeld kunnen laten zien.
Superest disciplina scholae puerilis eiusque legum, exercitationum et promotionum exhibenda descriptio. Ordo item examinis in promotionibus publicis magisterii et doctoratus eorumque priuilegia et caeremoniae. Postremo operarum inter professores, id est autorum, dierum et horarum distributio cum feriis, quae omnia appendicis vice huic summatim conceptae formae poterunt annecti.5
Het onderwijssysteem van de school rest nog en de schriftelijke presentatie van de bijbehorende regels, activiteiten en bevorderingen moet nog geproduceerd worden. Hetzelfde geldt voor de instelling van het examen bij de openbare promoties voor de titel van master en doctor en de privileges en de ceremoniën die daarbij horen. Tenslotte rest de verdeling van de taken onder de professoren, dat wil zeggen, van de docenten de indeling van de dagen en van de uren met de vakantiedagen. Dat alles zal in hoofdlijnen als appendix bij dit concept gevoegd kunnen worden.
Hanc sententiam suam de optima Academiae forma et his temporibus et locis accommodata quatuor nuper vocati theologiae et artium professores, sicut erat ipsis ab illustrissimo Principe iniunctum, breui scripto complexi cum omni humilitate et modestia offerunt eiusdem illustrissimi Principis, clarissimorum Ordinum, dominorum curatorum Academiae et ornatissimi Senatus huius vrbis et eorum omnium quorum interesse putabunt iudicio permittentes.
Dit voorstel over de optimale inrichting van de Academie, voor deze tijd en situatie op maat gemaakt, hebben vier onlangs benoemde hoogleraren in de theologie en de wetenschappen met toewijding in een kort geschrift beschreven, zoals het aan hen opgedragen was door de zeer voorname Prins. Zij bieden het in alle nederigheid en bescheidenheid aan en zij laten het over aan het oordeel van dezelfde zeer voorname Prins, van de zeer vermaarde Staten, van de heren curatoren van de Academie en van de zeer geëerde Senaat van deze stad en van hen allen die er naar hun mening bij betrokken zijn.